بهشتی آختارانلار و جهندمدن قاچانلار

ایمام علی (ع) نهج‌البلاغه‌ده بویوروبلار: دونیانین اوزو گئتمکده‌دیر و ویداع آهنگینی چالیر و آخیرتین اوزو گلمکده‌دیر. بیلین کی بویون آتلاری حاضیرلاماق گونودور و صاباح موسابیقه گونو. کیم قاباغا دوشرسه بهشت اونوندور, و هر کیم دالی‌یا قالیرسا, اونون یئری اود اولاجاق. کیمسه یوخدور کی اؤلومو چاتمامیش اؤز خطاسیندان توبه ائده؟ کیمسه یوخدور کی بدبختلیکدن قاباق اؤزونه بیر ایش گؤره؟ بیلین کی سیز عؤمور گونلرینده اومیدلر و آرزولاردا بوغولورسوز, بیر حالدا کی اؤلوم سیزین آرخازدا کمین قوروب. هر کس بو گونلر و اؤلوموندن قاباق اؤزونه بیر ایش گؤره, عملی اونا فایدا وئره‌جک و اؤلومو اونا ضرر وورمایاجاق و هر کس کی بو گونلر کمکارلیق ائده و اؤزو اوچون بیر ایش گؤرمیه, عملی‌نین فایداسی اولماییب اؤلومو ضرر ووراجاق.

وحشت و قورخو گونونده اولدوغو کیمی امنیّتده و آساییشده ده آللاه ایشینه قوشولون. بیلین کی من بهشته تای بیر شئی گؤرمه‌میشم کی اونو آختاران غفلت یوخوسوندا یاتسین و جهنم کیمی بیر شئی گؤرمه‌میشم کی اوندان قاچان, قاچماق و اؤزونو قورتارماق یئرینه راحات یوخویا گئتمیش اولسون. بیلین کی هر کس اؤز حقّیندن فایدا آپارمایا, باطیل اونا ضرر یئتیرر و کیمسه کی هیدایتله دوز یولا گئتمیه, ضلالت اونو اؤلدورر. بیلین کی سفر یوکونو باغلامالیسیز و سیزه دئییبلر کی سفر یوکوز نه‌دیر و هاردادیر!

سیز اوچون ایکی شئیدن قورخورام: بیر نفسین ایستکلری‌نین دالیسیجان گئتمک و او بیری باشدا اوزون آرزولار بئجرمکدیر. بو دونیادا, ائله بو دونیادان توشه گؤتورون کی صاباح او بیری دونیادا اؤزوزو موجازاتدان قورتاراسیز.

قورآن اهلي، اميرالمؤمنين(ع)ين كلاميندا Quran əhli, əmirəlmöminin(ə) kəlamında

آللاهين ان عزيز بنده‌لري

نهج‏البلاغه‌ده چوخ موهوم و فوق‌العاده خوطبه‌لرين بيري -كي آيري كيتابلاردا دا نقل اولوب - 86-جي خوطبه‌‌سيدير كي او خوطبه‌ده او كسلرين علامتلري و نيشانه‌لرينه ايشاره اولوب كي قورآنا ايمان گتيرمك، تقوا، صالح عمل و حسنه اخلاقا صاحيب اولماقلا اعجاب‌انگيز مرتبه‌لره چاتيبلار.

حضرت اميرالمؤمنين (ع) فرهنگينده بو خوطبه‌دن سونرا آيري بير شئي اولماسايدي يئنه‌ده بو خوطبه جماعتين بوتون دونيا و آخيرت ايشلريني ايصلاح ائتمگه كيفايت ائلردي.

بو خوطبه‌نين شرحي اؤزونده اولدوغو كيمي و تمام كمال اولسا، حتماً اونلارجا حجملي علمي، اخلاقي، ايجتيماعي، عيرفاني و معنوي كيتابدان چوخ اولار. بو حسابلا بيز جومله‌لرين ترجومه‌سي و يا ساده شرحينه قناعت ائديريك، اولسون كي بو خوطبه‌نين طريقي‌ايله قورآنا ايمان گتيرمك و اونا عمل ائت‌مك اثرلرينه آگاه اولاق.

 عِبادَ اللّهِ، اِنَّ مِنْ اَحَبِّ عِبادِ اللّهِ اِلَيْهِ عَبْداً أعانَهُ اللّهُ عَلى نَفْسِهِ،

آللاه درگاهيندا ان ياخشي بنده اودور كي آللاه اونا، نفسينه تسلوط ائتمكده كؤمك ائده،

ائي آللاهين بنده‌لري، او حضرتين درگاهيندا ان عزيز بنده‌لردن او بنده‌دير كي آللاه اونون نفسينه (پيسليقلارين علئيهينه) كؤمك ائده.

«أعانَهُ اللّهُ عَلى نَفْسِهِ»دن منظور نه‌دير؟

حضرت مولى‏الموحدينين(ع) كلمه‌لرينه آگاه اولان بعضي شارحلر «أعانَهُ اللّهُ عَلى نَفْسِهِ»‏ين توضيحينده يازيبلار: آللاهين، بنده‌سينه كؤمك ائتمه‌سي بو معنايادير كي اونون استعداديندا قودرت يارالدا كي او قودرتين كؤلگه‌سينده عقليني امّاره نفسينه غاليب ائت‌سين. تا ائده بيله قودرتلي عقلي‌ايله كي آللاهين كؤمگي و هيدايتي‌ايله تغذيه اولوب، تزكيه مرحله‌سينه ناييل اولا.

«أعانَهُ اللّهُ عَلى نَفْسِهِ» نئجه ايجرا اولار؟

بو عرصه‌ده كي عقل و اونداكي قودرت و فعاليتي مطرحدير، دئمك اولار كي مسأله‌نين تحليلي بوندادير كي حق طرفيندن اينسانا گلن كؤمگين تجلّيسي، نفسيني و اؤز اؤزونو تانيماقدير و اونو، حقّّين تشريعي هيدايتي‌ايله ايصلاح ائت‌مكدير.

عقلي قورآنلا پيوند وورماق، نفسي تانيماغين ان موهوم عاميلي

عقلي قورآنلا پيوند وورماق. حقيقتلري اونون ملكوتي آيه‌لريندن آلماق، باعيث اولار اينسان وارليقداكي اؤز يئرين تانيسين و اؤزونو بو كيتابين آيه‌لري‌ايله ايصلاح ائله‌سين. بللي‌دير كي تزكيه (كي اولياءاللهين و خاص بنده‌لرين ان يوخاري و اساسي هدفي‌دير) اؤزو تانيماميش ايمكانسيزدير.

اؤزو تانيماق‌دا، اؤزو، اولدوغو كيمي تانيماغا لازيم اولان علمي، اله گتيرمه‌ميش، مومكون دئييل. قورآن، اينسانين نفسي و اونون خاريجينده‌كي دونياسي ايله بوتون رابيطه‌لريني تانيماغا ان درين و دقيق تانيمالار ايرائه وئريب.

قورآنين عقل، نفس، مسئوليت، تكليفلر، معريفت، دوشونجه، اؤز تانيما، تزكيه و . . .آيه‌لري، ائله آيه‌لرديلر كي اينسانين خاليقي طرفيندن، قارانليق دونيادا ايشيق منبعي كيمي حقيقتلري اونا گؤرسه‌دير و يولو، قارانليقلارين ايچيندن اونون اوچون ايشيقلانديرير.

حقيقتده بو آللاهدير كي قورآنلا اينساني بوتون بويوتلاري ايله تانيتديرير و اونو وارليقداكي يئيرينه تانيش ائدير. سونرا تزكيه يولونو و اينساني و معنوي كماللارا چاتماق يولونو اونون قاباغينا قويور. اؤزو تانيماق بو دئييل كي اينسان اوّلده بير ماهير روانشيناس  و يا فيلسوف اولا و سونرا اينسان اولماغا باشلايا.

موهوم بودور كي اوّلده گرك تعليم و تربيت و تزكيه‌ايله روحون عظمتينه واقيف اولا و تدريجاً روحون عالي فعاليّتلري‌ايله تانيش اولا و بو اعتيقادا يئتيشه كي آللاهين روحا وئرديگي استعدادلار و گوجلر قانون و نظم اوزو ايله‌دير. بو اينامين ضرورتي بوردان قايناقلانير كي بصيرتلي اينسان، گؤرنده كي سامان و يا يارپاق كيمي بير كيچيك وارليق آغاجدان توشمه‌سينده قانون و نظمدن كنار دئييل، آيا اولا بيلر كي روح بو گؤز قاماشديران عظمتي‌ايله قانونسوز و نظمسيز اولسون؟

بو ايبتيدايي معاريفين داليسي توتولسا و ايقتيضا ائتديگي عمل خاليصليقلا يئرينه گتيريلسه، بو زاماندا، عيرفان يولونون ساليكي يولا توشوبدور.

Quran əhli, əmirəlmöminin(ə) kəlamında

allahın ən əziz qulları

nəhc‏ülbəlağədə çox mühum və fövquladə xütəbələrin biridir ki ayri kitablarda da nəql olub 86-ci xütəbəsidir ki o xütbədə o kəslərin əlamətləri və nişanələrinə işarə olub ki qurana iman gətirmək, təqva, saleh əməl və həsənə əxlaqa sahib olmaqla heyrətamiz mərtəbələrə çatıblar.

Həzrəti əmirəlmöminin (ə) mədəniyyətində bu xütbədən başqa ayrı bir şey olmasaydı yenədə bu xütbə cəmatın bütün dünya və axirət işlərini islah etəməyə kifayət edərdi.

Bu xütbənin şərhi özündə olduğu kimi və tamam kamal olsa, hətmən onlarca həcmli elmi, əxlaqi, ictimai, irfani və mənəvi kitabdan çox olar. Bu hesabla biz cümlələrin tərcüməsi və ya sadə şərhinə qənaət edirik, olsun ki bu xütəbənin təriqi ilə qurana iman gətirmək və ona əməl etmək əsərlərinə agah olaq.

عِبادَ اللّهِ، اِنَّ مِنْ اَحَبِّ عِبادِ اللّهِ اِلَيْهِ عَبْداً أعانَهُ اللّهُ عَلى نَفْسِهِ،

allah huzurunda ən yaxşı qul odur ki allah ona, nəfsinə qalib gəlməkdə yardım edə,

ey allahin qulları, o həzrtin huzurunda ən əziz qullardan o quldur ki allah onun nəfsinə (pisliklərə qarşı) kömək edə.

 

«أعانَهُ اللّهُ عَلى نَفْسِهِ» dən mənzur nədir?

Həzrət moləlmüvəhhidinin(ə) kəlməlrinə agah olan bəzi şarihlər «أعانَهُ اللّهُ عَلى نَفْسِهِ» in izahında yazıblar: allahın, quluna yardım etməsi bu mənayadır ki onun istedadında güc yaralda ki o gücün kölgəsində ağlını əmmarə nəfəsinə qalib etsin. Ta edə bilə qüdərtli ağlilə ki allahin yardımı və hidaytilə bəslənir olub, təzkiyə mərhələsinə nail ola.

«أعانَهُ اللّهُ عَلى نَفْسِهِ» necə icra olar?

Bu sahədə ki ağıll və ondaki güc və fəaliyyəti mətrəhdır, demək olar ki məsələnin təhlili bundadır ki həqq tərəfindən insana gələn yardımın təcəllisi, nəfsini və öz özünü tanımaqdır və onu, həqqin təşrii hidayətilə islah etməkdir.

ağılı qurana bağlamaq , nəfsi tanımağın ən mühum amili

ağılı qurana bağlamaq. Həqiqətləri onun mələkuti ayələrindən almaq, buna səbəb olar ki insan varlıqdakı öz yerin tanısın və özünü bu kitabın ayələrilə islah etsin. Bəllidir ki təzkirə (ki ovlüyaollahın və xas qullarin ən yuxarı və əsas məqsədidir) öz özünü tanımamış imkansızdır.

Özü tanımaqda, özü, olduğu kimi tanımağa lazim olan elmi, ələ gətirməmiş, mümkün deyil. Quran, insanın nəfsi və onun xaricindəki dünyası ilə bütün rabitələrini tanımağa ən dərin və dəqiq tanımalar sunub.

Quranın ağıl, nəfs, cəvabdehlıq, təkliflər, mərifət, düşüncə, öz tanıma, təzəkiyə və . . . Ayələri, elə ayəlrdilər ki insanın xaliqi tərəfindən, qaranlıq dünyada işıq qaynağı kimi həqiqətləri ona göstərir və yolu, qaranlıqların içındən onun üçün işıqlandırır.

Həqiqətdə bu tanrıdır ki quranla insanı bütün boyutları ilə tanıtdırır və onu varlıqdakı yerinə tanış edir. Sonra təzkiyə yolunu və insani və mənəvi kamallara çatmaq yolunu onun önünə qoyur. Özü tanımaq bu deyil ki insan bir peşəkar psixolq və ya filəsuf ola və sonra insan olmağa başlaya.

Mühum budur ki gərək təlim və tərbiyət və təzkiyə ilə ruhun əzəmətinə vaqif ola və tədricən ruhun ali fəaliyyətlərilə tanış ola və bu inama yetişə ki tanrının ruha verdiyi estedadlar və güclər qanun və intizam üzü ilədir. Bu inamın zərürəti burdan qaynaqlanır ki bəsirtli insan, görəndə ki saman və ya yarpaq kimi bir kiçik varlıq ağacdan tüşəməsində qanun və inatizamdan kənar deyil, necə ola bilər ki ruh, bu göz qamaşdıran əzmti ilə qanunsuz və intizamsız olsun?

Bu ibtidai məarifin dalısı tutulsa və iqtiza etdiyi əməl xalisliklə yerinə gətirilsə, bu zamanda, irfan yolunun yolçusu yola tuşubdur.