حضرت علی (ع)، مولانا باخیشیندا
مولانا جلال الدین محمد بلخی اهل بیتین (ع) مخصوصاً حضرت علینین (ع) موقعیتینی و مقامینی درک ائدن انسانلارداندیر. او اؤز فخیم و عظمتلی اثرلرینده اورگه یاتیم دیل ایله حضرت علینین بیر پارا فضاییلیندن دانیشیب و بو یازیلاردا، اونون درین باخیش و اعتقادینی آشکارجاسینا گؤرمک اولار.
مولانانین یاشاییشی
مولانایا مشهور اولان جلال الدین محمد رومی، بهاءالدین اوغلو 602 هجری قمری ایلین ربیع الاولینده بلخ شهرینده سلطان محمود خوارزمشاه عصرینده دونیایا گؤز آچدی. (نفحات الانس، ص 461)
«بهاءولد» آدینا مشهور اولان مولانانین آتاسی 610-جو ایلده 8 یاشلی اوغلو محمد ایله بغدادا طرف یوللاندی. بو سفرده 40 نفر مفتی و زاهد اونونلا یول یولداشی ایدیلر و بهاءولدین نفیس کتابلاری و ائو وسایلینی 300 دوهیه یوکلهمیشدیلر.
بهاءولیدن کروانی بغدادا داخل اولاندا بیر عده سوروشور: «بو طایفا کیملردی و هاردان گلیرلر؟» بهاءولد جواب وئریر: ««من الله الی الله و لاحول و لا قوه الا با لله؛ اللهدان اللها دوغرو و اللهدان ساوایی گوج و توان یوخدور». (مناقب العارفین، ج 1، ص 71)
بهاءولد عباسی خلافتین مرکزی، بغداددا 4 گون قالیب حجازا یوللانیر. حج مراسمیندن سونرا شاما یوللانیب سونرا ارزینجان شهرینه گئدیر و اوردا عالملره چوخ حرمت ائدن فخرالدین بهرام شاه طرفیندن استقبال اولور. سونرا «لارند» شهرینه گئدیر. مولانا جلال الدین بو شهرده 18 یاشیندا ایکن ائولنیب سلطان ولد، بهاءالدین محمد و علاءالدین محمد آدلاریندا اوچ اوغلو اولور. (مولانا یاشاییشی و احوالیندا تحقیق، ص 21- 20). بهاءولد یئددی ایل سونرا روم سلجوق پادشاهینین ایستگی ایله قونیه شهرینه گئدیب 628-جی ایلینده دونیایا گؤز یومور. (پرتوی عرفان، ص 25)
مولانا آتاسینین وفاتی زمانی 26 یاشیندایدی و چوخلو علملرده تبحر و مهارت صاحبی اولموشدو و سلطان علاءالدینین ایستگی و اصراری ایله آتاسینین یئرینده اوتوروب وعظ و فتوا وئرمگه مشغول اولور. 9 ایل سونرا حلب شهرینه گئدیب و بیزه بللی اولمایان بیر مدّت اوردا قالاندان سونرا دمشقه گئدیب بؤیوک عارف «محی الدین عربی» محضرینه شاگیردلیک ائلیر. (پرتوی عرفان، ص 26)
مولانا قونیهدن 7 ایل اوزاق قالاندان سونرا تازادان بو شهره قاییدیب ریاضته باشلاییر. مولانا 638-جی ایلینده محقق ترمذینین وفاتیندان سونرا عرفان و دینی علملری تدریسینه باشلاییب 400 دن آرتیق شاگرد پرورش وئریر. (مولانا یاشاییشی و احوالیندا تحقیق، ص 55)
مولانا و شمس
مولانانین تدریسی، بحثی و حالی انسانلاری حیران ائلهمیشدی آما شمس تبریزینین قونیهیه گلمهسی ایله مولانا اونون عظمتینه حیران قالیب اونون بارهسینده بو شعری دئییر:
بوالمعالی گشته بودی، فضل و حجت مینمودی نک محک عشق آمد، کو سؤالت کو جوابت؟
ابوالمعالی اولموشدون، اؤزونو فضل و حجت تمثالی بیلیردین
ایندی عشق سیناغی گلدی، سورقون هانی، جوابین هانی؟
(دیوان شمس، ص 184)
مولانا، شمس تبریزینی گؤرندن سونرا اونا مجذوب اولور. شمس عشق پیری ایدی و دایما سفرده ایدی و همیشه عارفلرین و عاشقلرین شمعی اولوردو.
مولانا ایله شمسین اوزلشمهسینده بئله بیر روایت وار:
مولانا قونیه بازاریندا آت اوستونده چوخلو عالم اطرافیندا گئدیر. بو آرادا هله او گونه قدر قونیهده تانینمایان ظاهری پریشان اولان شمس تبریزی یاخینا یئریییب مولانانین آتینین باشیندان توتوب بئله سوروشور: «ائی اوستاد پیغمبریمیز بؤیوکدور، یوخسا بایزید بسطامی؟» مولانا بو سؤالدان غضبلنیب دئییر: «بایزید بسطامی کیم اولسون کی پیغمبریمیزله مقایسه اولونسون؟»
شمس جواب وئریر: «منده پیغمبریمیزین بؤیوک اولدوغونو بیلیرم. آما بیر مسأله وار: پیغمبر (ص) بیر حدیثده بئله بویورور: «ما عرفناک حق معرفت؛ ائی الله بیز سنی حقّین قدر تانیمادیق». آما بایزید بسطامی بئله دئییر: «سبحانی ما اعظم شأنی؛ من پاکام و مقامیم و شأنیم هر زاددان یوخاریدیر». بیر سؤزله من اللهام دئییر. پیغمبریمیز «اللهی حقی قدر تانیمادیم» دئییر آما بایزید بسطامی: «من اللهام» دئییر. نییه بئله اولور؟»
مولانا بو سؤزلری ائشیدن کیمی بئش دقیقهجن دایانیب دوشونور. شمسین مقصدی بو سؤزو سورشماقدان جواب آلماق یوخ بلکه مولانانی ارشاد ائلهمک ایدی. اونون ائله بو بئش دقیقهیه احتیاجی واریدی کی او دا حاصل اولموشدو.
مولانا بئله جواب وئریر: «پیغمبریمیز بیر دریایا بنزر کی بوتون سولار اونا آخیب تؤکولر و او دولوب داشماق بیلمز آما بایزید بسطامی بالاجا بیر گؤل کیمی ایدی کی سویو بیر آز چوخ اولاندا دولوب داشیر و اؤزونو ایتیریر. بایزید بسطامی دولدو داشدی اؤزونو ایتیریب: «سبحان ما اعظم شأنی» دئییر. آما پیغمبریمیزه اللهدان فیض گلدیکجه اللهین بؤیولکوگونو و عبدین عاجزلیگینی بیلیب: «ما عرفناک حق معرفتک» دئییر. » او حینده شمس وار گوجو ایله « الله » دئیه باغیریر. مولانا آت اوستونده دورانماییب آتدان آشاغی یئنیر و شمسین آیاقلارینا دوشور. شمس بیر مدت قونیهده قالیر و مولانا اونون محضرینده عرفان درسی گؤرور.
بیر مدت سونرا شمس قونیهنی ترک ائدیب مولانانی فراق دردینده قویور.
مولانا شمسین دمشقده اولدوغونو ائشیدن زمان بو شعری قوشور:
ما عاشق و سرگشته و شیدای دمشقیم جان داده و دل بسته سودای دمشقیم
زان صبح سعادت که بتابید از آن سو هر شام و سحر مست سحرهای دمشقیم
(دیوان کبیر شمس، ص 572)
مولانا اؤز اوغلو «سلطان ولد»ی شمسین دالیسیجا دمشقه گؤندریر.
شمس، دمشقده 15 آی قالاندان سونرا قونیهیه قاییدیر آما مولانین مریدلری اونونلا شمسین رابطهسینه تحمل ائتمهییب اونو نا مسلمان آدلاندیریب اؤلدورمهسینه اقدام ائلیرلر.
آما شمسین عاقبتی بللی اولماییر. ایندی؛ یا مولانین مریدلری طرفیندن قتله یئتیشیر و یا قونیهدن گئتمگه امکان تاپیر.
شمس تبریزی 645 هجری قمری ایلینده غایب اولدو و اوندان هئچ اثر تاپیلمادی. اونا گؤره مختلف یئرلری اونون مقبرهسی عنوانیندا بیلیرلر.
مولانا شمسین فراقیندا پریشان و اختیارسیز اولور. او اؤزونو شور و سمایه بوشلاییر. اونون بو حالی متعصب بیر عدهنی ناراحت ائلهییر و اونلار مولانانین علیهینه فعالیتلر ائلیرلر. مولانا شمسی آختارماغا دمشقه گئدیر آما سونرالار قونیهیه قاییدیر و عمرونون آخرینه قدر (672 قمری ایلین جمادی الآخرین بئشی) اوردا تربیت و ارشادا مشغول اولور.
مولانانین شعرینده حضرت علی (ع)
مولانا ایکی «مثنوی معنوی» و «دیوان شمس» کتابلاریندا مختلف مناسبتلرده متقیلر مولاسی حضرت علی (ع) بارهده نظرینی دیله گتیریب.
مثنوینین معنوی ماجرالاریندان بیری عمرو بن عبدودین حضرت امام علی (ع) ایله خندق جنگینده ساواشماسیدیر. مولانا بو جنگده حضرت علی ایله جنگ ائدنین آدینی گتیرمهییب و فقط موضوعنو بیان ائلهییب. بو ماجرادا گلیب کی جنگلرین بیرینده بیر پهلوان حضرت علینین (ع) جنگینه گلیر و مغلوب اولدوغو زمان او حضرته ادبسیزلیک ائلیر، آنجاق حضرت علی (ع) قارشی گلمک یئرینه اونو بیر مدت اؤز باشینا بوراخیر.
حضرتین بو عملی او شخصی حیران قویور و بو ایشین فلسفهسینی سوروشدوغو زمان حضرت علی (ع) اخلاص بحثینی مطرح ائلیر.
مولانا بو جریاندا حضرت علیدن (ع) «شیر حق»، «هر نبینین و ولینین افتخاری»، «باب مدینه علم» و «حلم گونشینین شعاعسی» کیمی عبارتلرله آد آپاریر کی هامیسی مولانانین حضرت علییه اولان ارادتدن قایناقلانیر.
از علی آموز اخلاص عمل شیر حق را دان منزه از دغل
(عملده خالصلیگی علیدن اؤیرن شیر حقّی هر دغلدن اوزاق بیل)
در غزا بر پهلوانی دست یافت زود شمشیری برآورد و شتافت
(ساواشدا بیر پهلوانا ال چاتدی قیلینج گؤتوروب اونا تلسدی)
او خدو انداخت بر روی علی افتخار هر نبی و هر ولی
(او علینین اوزونه آغیز سویو آتدی هر ولینین و هر نبینین افتخاری)
بو آخر مصرع حتماً مولانین بو فرمایشینه اشاره ائلیر کی بویوروب: «کنتُ مع جمیع الانبیاء سراً و مع خاتمهم جهراً؛ من بوتون پیغمبرلره گیزلینجه همراه ایدیم و خاتم پیغمبرله آشکارجا همراه ایدیم». (شرح مثنوی (سبزواری)، ج 1، ص 158)
مثنوینین آیری بؤلومونده مولانا «ذوالفقار»دان آد آپارماقلا حضرت علییه (ع) اشاره ائلیر:
زان نماید ذوالفقاری حربه ای زان نماید شیر نر چون گربه ای
(مثنوی معنوی، ص 244)
«ذوالفقار» پیغمبر طرفیندن حضرت علییه باغیشلانان قیلینج ایدی کی حضرت علی (ع) اونونلا «اُحد» غزوهسینده او حضرتدن دفاع ائلهییر و دوشمنی دالی قوور. بو حینده اوجا بیر ندا بئله دئییر: «لا فتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار؛ علی کیمی جوانمرد و ذوالفقار کیمی قیلینج یوخدور». پیغمبر بویورور: «بو سس جبرائیلین سسیدیر».(تاریخ طبری، ج 2، ص 514) و (سیره ابن هشام، غزوه احد، ج 2، ص 100)
بو وبلاگدا دين و مختلف موضوعلاردا ال يازيلاريم و عرب دیلیندن چئویردیگیم یازیلار اولاجاق.